انجمن حسابداری دانشگاه خیام

•     چرا حرفه حسابرسي در ايران هنوز ناشناخته است.

حسابداري و حسابرسي در آستانه جهاني شدن

حسابداري دانشي توصيفي تحليلي است كه معاملات و رويداد هاي داراي اثر مالي بر واحد هاي اقتصادي را توصيف و تحليل می‌کند. تئوري حسابداري را می‌توان به عنوان مجموعه‌ای از دلايل منطقي تعريف كرد كه به صورت اصول جامع، كلي و مرتبط ارائه می‌شود. اين اصول ، رهنمودها و معیارهایی را براي ارزيابي عمليات حسابداري فراهم می‌آورد و به عنوان رهنما در تدوين اصول و روش‌های جديد به كار گرفته می‌شود. تئوري حسابداري و اصول و استانداردهاي منتج از آن. ضوابط حاكم بر سيستم حسابداري هستند.به كار گيري دانش حسابداري در عمل، سيستم حسابداري واحد هاي مختلف را پديد می‌آورد. هر سيستم حسابداري سه عملكرد اطلاعاتی، كنترلي و خدماتي دارد. مهم‌ترین عملكرد سيستم حسابداري، يا عملكرد مسلط آن اطلاعاتي است. به اين دليل حسابداري اساساً سيستمي اطلاعاتي محسوب می‌شود.

در جهان پيشرفته كنوني سه حرفه معروف وجود دارد كه به دليل مسئولیت‌های اجتماعي آن‌ها داراي جايگاه و مرتبت خاصي هستند. اين سه حرفه ‹‹حسابرسي، وكالت و پزشكي›› هستند در كشور ما از دیر باز دو حرفه‹‹پزشكي و وكالت›› شناخته شده هستند و اهميت آن‌ها بر هيچ كس پوشيده نيست. بسياري از پزشكان متخصص و وكلاي كشور به نام معروف هستند. اما حرفه حسابرسي به دليل متعددي نه تنها ناشناخته كه حتي مورد حب و بغض و نفرت عده‌ای قرار دارد، عمده اين دلايل عبارتند از:

1- حرفه حسابرسي محدود به عملكرد خصوصي اين يا آن شركت و يا بنگاه اقتصادي نيست. مسئوليت حسابرسيان نه تنها در قبال همه افراد ذينفع در شركت كه داراي پوشش مسئوليت اجتماعي به لحاظ رعايت قانون و مقررات كشور، مسائل زيست محيطي و آثار اقتصادي عملكرد بنگاه‌های اقتصادي  دارد

2- شبكه فساد مالي- اداري در كشور رسماً خصومت خاصي با حسابرسي و حسابرسان مستقل دارند زيرا فرآيند حسابرسي مستلزم پاكسازي محيطي خواهد شد كه نان و آب اين عده را مورد تهديد قرار می‌دهد.

3- فرآيند حسابرسي ‹‹شفافيت و اطلاع رساني›› را به همراه می‌آورد. بنابراين بسياري ‹‹تاریکخانه‌های اقتصادي›› مورد تابش مستقيم اطلاعات و شفافيت قرار می‌گیرند پناهندگان به تاريكخانه افشاء می‌شوند.

4- عملكرد مديران و مسئولان و نظام مديريتي با ‹‹حسابرسي عملياتي›› و ارزيابي متوازن مورد قضاوت قرار می‌گیرد و به قول معروف ‹‹ماست بند››و ‹‹علي گلابي›› افشاء و اعتباری‌های كاذب فرو می‌ریزد.

5- با حسابرسي است كه  فرصت ارزيابي‹‹ خدمت›› و تشويق شايسته و برخورد با نالايق فراهم می‌شود. با چنين مواردي طبيعي، بديهي و منطقي است كه حسابرسي بايد مورد حمايت خاص قرار گيرد تا بتواند وظايف خود را به درستي انجام دهد.

اگر حجم مسئوليت حسابرسان و اهميت موارد پيش گفته را به درستي دريابيم آنگاه بايد شأن و منزلت خاصي(كه در كشور هاي پيشرفته وجود دارد) به حسابرسي و حسابرسان بدهيم. بي شك عملكرد حسابرسان مستقل، توانائي و قدرت انديشه و تبحر تجربي آنان نيز در اين مهم بسيار مؤثر است. با چنين ديدگاهي و اگر قرار باشد اعتبار دهی به صورت‌های مالي براي شفافيت مالي جامعه همگاني و فراگير شود لازم است هزينه اين منفعت اجتماعي نيز به درستي ارزيابي و پرداخت شود. اگر قرار باشد حسابرسي عمليات ميلياردي واحد هاي نفت و پتروشيمي يا مجموعه بانک‌های كشور با ارقام مصوب‹‹ شوراي اقتصاد›› مشابه نرخ كالاهاي غذايي( برنج، گندم و آرد) مقايسه شود و چنان چه گزارش‌های حسابرسي نيز كشمش پلويي صادر شوند نبايد تعجب كرد. چگونه است كه وقتي بيماري براي علاج بيماري قلب، آپانديس و يا پروستات خود صورت حساب ميليوني فلان پزشك يا بيمارستان را مشاهده می‌کند با لبخند نارضايتي آن را پرداخت می‌کند. چه طور وقتي به دفتر وكالت فلان وكيل براي مشورت مراجعه می‌کنید و بابت طرح سوال خود‹‹شارژ›› می‌شوید و حق‌الزحمه وكيل را پرداخت می‌کنید‹‹ چك و چانه›› وجود ندارد، اما هنگام تعيين حق‌الزحمه حسابرسان به ناگاه بنگاه‌های اقتصادي و يا مديران ارشد مؤسساتی كه عملكرد ميليارد توماني دارند و ياد بازار و حجره، مي افتتند و‹‹چك و چانه›› يا تعيين نرخ از قبل مطرح می‌کنند، مگر آن نيست كه خدمات حسابرسي اعتبار و عملكرد یک ساله يك بنگاه را تأييد و يا رد می‌کند؟ مگر آن نيست كه حسابرسان بايد در تدقيق و تعقل اسناد و مدرك را چشمي مطالعه كنند و فسفر مصرف كنند تا بدانند حاصل عملكرد واقعاً همان است كه مديران می‌گویند.

چگونه است كه مصرف هر گونه وام، كمك بلاعوض و يا تسهيلات جهاني منوط به حسابرسي آن‌ها توسط حسابرسي آن‌ها توسط حسابرسان مستقل است كدامين نهاد و موسسه‌ای است كه اين گونه در مراجع بین‌المللی مورد تأييد باشد؟

حسابداري زائيده محيط اقتصادي است يعني عوامل و مؤلفه‌های اقتصادي در پيدايش حسابداري موثر بوده‌اند. مثلاً در نظام عشیره‌ای و جمع آوري غله و آذوقه حسابداري به معناي مباشر سلطان در شمارش اموال خزانه و در نظام سرمايه داري، حسابداري به مفهوم بسي فراتر كه امروزه شناخته شده تلقي می‌شود لذا نمی‌توان در يك محيط اقتصادي عقب مانده انتظار ظهور حسابداري پيشرفته را داشت. هر واحد اقتصادي، محيط كنترلي خود را متناسب با نیازها و هدف‌های سازماني برقرار می‌کند. محيط كنترلي، طرز تفكر مديريت و شيوه رهبري آنان شیوه‌های عملياتي، طرح سازماني، وظايف و مسئولیت‌های هيأت مديره و کمیته‌های آن، روش‌های تفويض اختيارات و مسئولیت‌ها، روش‌های كنترل مديريت، واحد حسابرسي داخلي، سیاست‌ها و روش‌های مديريت نيروي انساني و عوامل برون سازماني موثر بر واحد اقتصادي را در بر می‌گیرد. به بياني ديگر، آثار مجموعه اين عوامل بر تدوين، بهبود يا كاهش اثر نفوذهاي ناخواسته بر اثر بخشي سیاست‌ها و روش‌های خاص، منعكس كننده محيط كنترلي است. از دهه 1887 كه مقررات مالي در صنعت راه آهن تدوين شد حسابداري در قالب جديد شكل گرفت. پيشرفت جوامع صنعتي در رشد سرمايه داري باعث شكوفايي حسابداري و ظهور حسابرسي به عنوان‹‹نظارت مالي›› شد بحران 1929 و پيامد هاي آن منجر به تصويب قانون ضدتر است در سنوات 22-1329 و سپس تصويب قانون واگنر در سال 1935 مبني بر اخراج نكردن كارگران بدون غذر موجه شد مضاف بر اينكه در سال 1934 قانون بورس اوراق بهادار آمریکا (SEC) تصويب شده بود كه مقررات خاصي را براي پذيرش و نظارت بر شرکت‌های عمومي(سهامي عام) به وجود آورد. نخستين مؤسسات حسابرسي هم در دهه 80 قرن نوزدهم پا به عرصه وجود نهادند. در اين زمينه ديلويت از نخستين مؤسسات حسابرسي جهان به شمار می‌رود كه بعدها در تداوم فعاليت خود بيش از دهها موسسه حسابرسي بزرگ در آن ادغام و به نام‹‹ديلويت اند توماتسو›› مشهور و سرانجام در سال 2006 با نام بین‌المللی ديلويت به عنوان بزرگ‌ترین موسسه حسابرسي جهان شناخته شده است. در چند سال اخير كه بورس شاهد رونق بوده تلاش‌های بسياري به عمل آمده تا از اعتبار دهی گزارش‌ها كاسته شود اما بودند و هستند حسابرساني كه زندگي و معيشت خود را وقف حرفه‌ای کرده‌اند كه مورد‹‹بي مهري›› قرار گرفته اما تلاش و حاصل كار آنان باعث گشايش بازار سرمايه و شفافيت و اطلاع رساني شده است و متأسفانه مجامع شرکت‌ها(عمدتاً مجامع شرکت‌های دولتي و نهادهاي عمومي) با كمال تأسف در برخورد با حق‌الزحمه حسابرسان به ويژه از آن هنگام كه امور حسابرسي از انحصار دولتي خارج شده به روش‌های غير اصولي، غير حرفه‌ای متوسل شده‌اند كه اين روش بايد مورد انتقاد شديد بورس، حسابرسان، جامعه حسابداران رسمي، انجمن حسابداران خبره و ساير نهادهاي حرفه‌ای نظير انجمن مديريت صنایع کنفدراسیون کارفرمایی و... قرار گيرد. قرار دادن حسابرسان در ‹‹محذوريت قيمت و مناقصه›› نتیجه‌ای مگر غلتيدن حسابرسان به ورطه هولناكي كه سرانجام آن ‹‹صدور گزارش‌ها يا بند هاي فرمايشي›› است نخواهد داشت.

به نظر می‌رسد سهامداران شرکت‌ها به ويژه سهامداران جزء نبايد از اين موضوع به سادگي چشم پوشي كنند. آنان بايد در مجامع شرکت‌های به طور اخص بر انتخاب حسابرسان و تعيين حق‌الزحمه آنان در مجمع تأكيد و از واگذاري تعيين حق‌الزحمه به هيأت مديره شرکت‌ها اجتناب كنند. حسابرسان نيز توجه كنند كه ‹‹احترام امام زاده به متوالي آن است››.

پايان بخش اول